Op relatief warme, zonnige dagen in het zomerhalfjaar met weinig wind kunnen boven sterk verhitte oppervlakken wervelwindjes ontstaan. Ze doen zich vooral voor boven zandgrond, maar soms ook boven de stenen van een plein of boven hooi op het land (een hooiduivel). Meestal is er dan een draaiende zuil van stof of zand te zien en daarom worden deze wervelwindjes stof- of zandhozen (in de Verenigde Staten dust devils) genoemd. In een vuurzee worden ook wel eens vuurhoosjes gezien en ook boven de hete lava van een vulkaan of bij koude lucht over warm water zijn hoosjes waargenomen.
Het verschijnsel heeft dus alles met thermische verschillen te maken en aan de grond moet het enkele tientallen graden warmer zijn dan op zo'n honderd meter hoogte. Er vormt zich dan een hete luchtbel die snel opstijgt, waardoor aan het aardoppervlak lucht snel toestroomt uit de naaste omgeving. Net als bij water in een leeglopend bad kan de toestromende lucht dan een roterende beweging krijgen, zeker als er al enige vorticiteit beschikbaar is.
In tegenstelling tot windhozen, die samenhangen met wolken op enkele honderden meters hoogte, doen stof- of zandhozen zich alleen aan het aardoppervlak en bij vrij rustig weer voor. Stofhoosjes worden meestal maar enkele tientallen meters hoog, maar kunnen soms een hoogte bereiken van honderd meter. De levensduur is doorgaans niet langer dan enkele minuten.
Stof- en zandhozen zijn minder heftig en veel onschuldiger dan windhozen bij wolken. Toch veroorzaken stofhozen soms schade of verwondingen. Dergelijke hoosjes zijn vaak krachtig genoeg om kussentjes, strandstoelen of parasols op te tillen. In de binnenstad van Utrecht zijn begin augustus 1996 zelfs bomen omver geblazen en op geparkeerde auto's terechtgekomen. Zulke krachtige stofhozen zijn zeldzaam en de meeste richten geen schade aan.
Stofhozen komen dus met enige regelmaat in Nederland voor, met name in lente en zomer en dan vooral ook boven braakliggende grond (daar zijn ze ook het beste zichtbaar) en boven een weide die net gehooid is. Het is mij nog nooit gelukt om een dergelijk verschijnsel in ons land vast te leggen, daar ze vrij kortdurend zijn. Zelfs in de VS, waar ze in de droge gebieden een stuk vaker voorkomen, is het me nog niet vaak gelukt. Onderstaande opnamen heb ik in 2006 in Arizona en Texas kunnen fotograferen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten